Roinn-seòrsa: Cultar

*“Is e seo taisbeanadh a tha a’ ruith air sgrìob anabarrach fada de dh’eachdraidh na h-Eòrpa thairis air 200 bliadhna. Tha sinn ag innse sgeul farsaing mu na h-oidhirpean aig na Seumasaich gus teaghlach nan Stiùbhartach ath-aisig chun a’ rìgh-chathair. Chan e sgeul Albannach, no sgeul cumhang le dàimh Ghàidhealach a tha seo.”

Dr Gordon Rintoul, Stiùiriche Taighean-tasgaidh nàiseanta na h-Alba

*Air eadar-theangachadh bhon Bheurla

BEACHD LEIS A’ BHUIDHEANN COITEACHAIDH, MISNEACHD

Anns a’ chiad àite ’s e sgeul Teaghlach Rìoghail nan Stiùbhartach a th’ anns an taisbeanadh seo ―Eòrpach, anns an t-seadh gun robh iad a’ tàmh thall thairis aig an àm. A dh’aindeoin dìmeas a’ Mhgh Rintoul, ´s dòcha gun fhiosta dha, a thug a chreidsinn nach e cànan Eòrpach a th’ ann an Gàidhlig is nach eil i freagarrach gus sgeul eadar-nàiseanta innse, mhothaich sinn do dh’iomadh àite anns an taisbeanadh far am biodh barrachd Gàidhlig na buannachd gus co-theacsa agus ùghdarralas a thoirt don taisbeanadh ioma-nàiseanta agus ioma-chànanach.

’S e an fhìrinn gun deach a’ Ghàidhlig oireachadh.  An corra uair a nochd i b’ann gun mhìneachadh no iomradh. Chaidh na h-às-earrannan agus tiotalan dà-chànanach a nochdas, cho math ris an t-seinn Ghàidhlig, a chleachdadh mar bhlasadan suarach  seach pàirt den sgeulachd. A thaobh an aodaich bhreacanaich a bh’ air a’ Phrionnsa, chaidh innse gun do chosg e aodach Gàidhealach gus faighinn a-staigh air na cinnidhean – cothrom air leth gus cur an cèill gun robh aige ri cànan na Gàidhealtachd ionnsachadh gus conaltradh ri ìochdaran. Gu dearbh, nuair a thadhail sinn, cha robh fios aig an luchd-obrach gun robh comasan Gàidhlig sam bith aig a’ Phrionnsa.

Tha pàirt na Gàidhlig san sgeul Eòrpach seo cho bunaiteach is gum fàgadh an dearmad ceist aig luchd-tadhail, aig nach eil eòlas air a’ chànan no a’ chultar. Carson a ràinig am Prionnsa ann an Èirisgeigh is a ghluais e tron Ghàidhealtachd, agus carson a thill e dha na sgìrean sin bho Derby, agus a-rithist dhan Eilean Sgitheanach agus Uibhist an dèidh call Chùil Lodair? Tha sin cuideachd a’ togail na ceiste carson a chaidh na h-àiteachan cudromach seo fhàgail às an ‘Jacobite Trail’ a tha a’ dol leis an taisbeanadh. Tha luchd-tadhail air am fàgail leis na gnàth-ìomhaighean gu bheil na h-àiteachan sin iomallach, aig oir an t-saoghail, an àite, mar a bha iad fad ceudan de bhliadhnaichean, nan ceangal cudromach eadar Gàidhealtachd na h-Alba, na h-Èireann agus nan àiteachan nas fhaide às.

Bha am video a chluichear aig an earrann mu Bhlàr Chuil Lodair gu sònraichte neo-iomchaidh; cumha bana-Ghàidheal a chaill a cèile sa bhlàr. Bhiodh e inntinneach fhaighinn a-mach cò às a thàinig na faclan? Bhiomaid a’ sùileachadh, le uiread de bhàrdachd is sgeulachdan Gàidhlig a tha a’ buntainn ris a’ bhlàr, gum biodh am pìos seo sa Ghàidhlig. Cothrom math dha-rìribh, le taic fo-thiotalan, an cànan a thoirt a-steach ann an dòigh nàdarra, gun a bhith toirt air falbh bho fhèin-fhiosrachadh luchd-tadhail aig a bheil Beurla a-mhàin, no bhon sgeul fhèin.

San aon dòigh bhiodh e air a bhith gu math feumail nam biodh fo-thiotalan ann airson an òrain Ghàidhlig a leanas na fèin-labhairt gus mìneachadh a thoirt do dhaoine aig nach eil a’ Ghàidhlig. Mar a tha e, chan eil càil ann ach ceòl snog gun fhiù a th’ anns an òran a chluicheas sa chùl fhad ’s a ghluaiseas luchd-tadhail tron taisbeanadh. ’S e òran fìor dhrùidhteach a th’ ann an ‘Mo Rùn Geal Òg’ a chluinneas gu tric chun latha an-diugh, na faclan a’ freagairt ri faireachdainn na fèin-labhairt is bantrach a’ caoidh a cèile a chaillear aig Cùil Lodair.

Dhuinne b’ e seo, gur dòcha, am pìos as cumhachdaiche den taisbeanadh agus e a’ dèanamh iomradh air an fhulangas a lean iomairt a’ Phrionnsa Theàrlaich, brìgh nam facal ga neartachadh le fonn iargalta. Gidheadh, chaill luchd na Beurla am fèin-fhiosrachadh seo gu tur, rud a bha follaiseach bho mar a dh’èirich iad às na suidheachan aca cho luath ’s a thòisich an t-seinn.

Mar a tha dualtach tachairt san Roinn-Eòrpa, bhiomaid an dùil gum biodh pìosan sgrìobhaidh dà-chànanach ann an taisbeanaidhean san Taigh-tasgaidh ‘Nàiseanta’ againn. A’ fàgail sin an dàrna taobh, tha NMS fhèin a’ gealltainn ann am Plana Gàidhlig a tha gu sònraichte lag: “We will continue to provide side by side English and Gaelic interpretation based on demand, cost and relevance.”

Mura bheil seo a’ tachairt ’son taisbeanaidhean mòra mu na Ceiltich agus na Seumasaich, a bheil cuspair sam bith ann a fhreagras an sònrachadh seo? Chaidh eadar-theangachadh Gàidhlig a dhèanamh agus tha sin ri fhaighinn air-loidhne. Gidheadh, às aonais dhealbhan neo co-theacsa ’s e glè bheag feum a th’ air. Luchdaich sinn a-nuas e feuch an dèanamaid feum dheth, ach b’ fheudar dhuinn an taisbeanadh a leantainn san òrdugh òrdaichte sa PDF, no a’ dol tro eadar-theanagchaidhean sa PDF gus am pìos sgrìobhaidh ceart a lorg. Tha seo a’ neartachadh na faireachdainn gun dèanar cho beag ’s as urrainnear gus freagairt ri Achd na Gàidhlig.

Bu mhath leinn ìmpidh a chur air Taigh-tasgaidh Nàiseanta na h-Alba Oifigear Leasachaidh na Gàidhlig fhastadh gus dèanamh cinnteach gun tèid aithne fhreagarrach a thoirt don chànan anns an taigh-tasgaidh. Bu mhath leinn NMS agus Bòrd na Gàidhlig a bhrosnachadh gus oidhirp a dhèanamh am ‘Plana Gàidhlig 2017-2022 (dàrna dreach)’ aig NMS a neartachadh agus a ghluasad gu ìre cho-ionnannais far am faicear soidhnichean dà-chànanach air an cleachdadh  tron taigh-tasgaidh air fad.

Mar a shoilleirich sinn air na meadhanan sòisealta o chionn ghoirid, tha sinn ann an suidheachadh far a bheil companaidhean prìobhaideach an leithid Homebase agus sgrìobhadairean is companaidhean telebhisean Ameirigeanach (Outlander m.e.) a’ toirt barrachd spèis dhan a’ Ghàidhlig na tha Taigh-tasgaidh Nàiseanta na h-Alba fo Achd na Gàidhlig. Tha a’ Ghàidhlig gu h-eagallach lag ann an Alba san latha an-diugh, gu ìre mhòr ri linn na thachair aig àm nan Seumasach agus an sgainneart agus na fuadaichean a lean. Chan atharraich seo ma thèid luchd-labhairt òg na Gàidhlig, leithid an fheadhainn a thog fianais còmhla rinn Disathairne 24mh, a thogail ann an Alba far nach toir oifigeachd spèis no faicsinneachd bhunasach dhan chànan.