Tha rudeigin grànnda a’ tathaich ann am faileasan eachdraidh Ghlaschu.
Glaswegian, no Weegie mar a chanas muinntir an àite fhèin e. Sin cò mise. Bha mi riamh moiteil gur ann às baile mòr na smùide a bha mi oir nam cheann b’ e àite a bha air a dhlùth cheangal le buadhan ionmholta. Baile le freumhan sa chlas obrach a thogadh air saothair ar sinnsearan; nach e sin Glaschu? Baile a tha làn daoine le deagh-ghean is fealla-dhà daonnan deiseil air an teanga. ”S iad na daoine a’ nì Glaschu,’ no ‘Glasgow smile’s better,’ mar a chanas an sanasachd. Tha mo shinnsearachd fhèin mar shamhla air dualchas a’ bhaile is iad an sàs ann an togail shoithichean is mèinnearachd. Sin co-dhiù an seanchas a chaidh a thoirt dhomh is mi a’ fàs suas.
Cha robh adhbhar agam teagamh a chuir san teachdaireachd bhlàth, chofhurtail seo oir, gu simplidh, chòrd e rium. Ach, o chionn beagan bhliadhnaichean, tha e air a bhith a’ drùidheadh a-steach orm gu bheil taobh eile aig sgeul Ghlaschu; taobh nach eil a cheart cho càilear. Bha rudeigin grànnda a’ tathaich an sin sna faileasan eadar ar n-eachdraidh aithnichte. Tha ainm aig an rud sin; tràilleachd. Thàinig an t-àm nuair nach b’ urrainn dhomh dearmad a dhèanamh air tuilleadh nan robh mi airson fios ceart a bhith agam air cò às an tàinig mi. Cho luath ’s a dh’fhosgail mi mo shùilean bu lèir dhomh gun robh am fianais air a bhith aig bàrr mo shròine fad na h-ùine. Tha e air a sgrìobhadh anns na h-ainmean-àite leithid Jamaica Street, Virginia Street is Tobago Street. Tha e ri fhaicinn sna h-ìomhaighean is na h-aitreabhan a thog na duine a bha an sàs ann am malairt thràillean leithid an taigh mòr a thog an tighearna tombaca William Cunninghame a tha a-nis na dhachaigh do Ghailearaidh na Nua-ealaine ann an Ceàrnag an Royal Exchange. Innsidh an teachdaireachd sgrìobhte air an ìomhaigh aig John Moore ann an Ceàrnag Sheòrais dhut gun deach a thogail leis a cho-shoathranaich. Chan innse e dhut mar a chuir e sìos gu cruaidh air ar-a-mach nan tràillean ann an St Kits nuair a bha e na sheanalair an sin.
Gailearaidh na Nua-ealaine
B’ urrainn dhomh am fianais àicheadh mar a rinn mòran romham le bhith ag ràdh nach robh am baile againn an sàs gu dìreach ann am malairt-thràillean aig an aon ìre sa bha can Bristol no Liverpool. Ach ’s e an fhirinn nach gabh àicheadh gun deach soirbheachas a’ bhaile a thogail air muin na malairt seo. Mus do ghabh marsantan tombaca Ghlaschu brath air slighean malairt ùra na h-Atlantaig cha robh ann an Glasgow ach baile beag na ghuraban mun chathair eaglais is allt a’ Mholendinar. B’ e an saoibhreas ana-cuimseach a thruis iadsan air taobh thall a’ chuain san 18mh linn a chruthaich bun-stèidh a’ bhaile mar as aithnichear e san latha an-diugh is a leig leis fàs gu bhith na dhàrna bhaile dhan impire san 19th linn.
Ged a chrìon malairt an tombaca ro dheireadh an 18mh linn mhair an dlùth cheangail a bh’ aig Glaschu ri tràilleachd. ‘S iomadh fear às Alba a thug an cothrom airgead math a dhèanamh dha fhèin le bhith ag imrich a-null do dh’Aimeireaga gu bhith na shealbhadair no na mhanaidsear planntachais. An sin bha iad gu bhith air an fheadhainn a bu mhìosa a thaobh droch-dhìol is dubh-shaothrachaidh. Sa chumantas cha mhaireadh tràill ach ceithir bliadhna bhon latha a chaidh e, no i, a dh’obair do mhaighstir Albannach. Cha bu bheag an t-airgead a shruth air ais dhan bhaile ri linn na malairt nimheile seo. B’ e am fear a bu bheartaiche a bha an sàs ann an gnìomhachas an t-siùcair fear Ewing a bhuineadh do Ghlaschu, is rinn companaidhean leithid Tate and Lyle airgead thar tomhais às a’ ghnìomhachas. Sin dìreach da eisimpleir am measg iomadh fear eile.
Ri ùine dhrùidh an t-airgead a-steach do smior a’ bhaile chun na h-ìre ’s gun canadh tu gu bheil e ann an gach breig is clach. Tha e anns na h-oilthighean sna h-eaglaisean againn cho math ris an ailtearachd is na gnìomhasan. Nuair a chaidh mo thogail sa bhaile bha e fiù ’s anns na dòighean smaoineachaidh mu uachdarachd cinnidh is ar n-àite san t-saoghal; ’s dòcha gu bheil fhathast gu ìre. Chanadh cuid nach eil an sgeulachd gu tùr dubhach oir bha Albannaich cuideachd gu mòr an sàs anns an iomairt gus cur às do thràilleachd ach cha tèid aig am beagan dìcheall a bh’ againn aig deireadh linn an uamhais air na rinn sinn mar shluagh roimhe ath-shlànachadh.
Aon uair ’s gun tàinig am mothachadh seo orm cha rachadh agam air a chur dhan dàrna taobh tuilleadh. Ach b’ i a’ cheist; dè dhèanainn leis an eòlas? Ciamar a rèitichinn seo leis an fhèin-aithne a chaidh a thoirt dhomh is mi a’ fàs suas? Leis an fhirinn innse chan eil mi cinnteach. ‘S e an aon rud a tha cinnteach nach gabh an t-àm a chaidh seachad atharrachadh. Ach chan eil sin a ciallachadh nach eil leasanan rin ionnsachadh bho ar n-eachdraidh. Le bhith ag aithneachadh peacaidhean an ama a dh’fhalbh, bidh co-dhiù cothrom againn saoghal nas cothromaiche a chruthachadh san àm ri teachd.
